پارونیشیا
علائم، علتها و انتخاب بهترین روش درمان
پارونیشیا (Paronychia) یا عقربک، که شاید بتوان آن را رایجترین عفونت موضعی دستها و پاها نامید، به التهاب یا عفونت ملتهب پوست درست در حاشیه ناخنها گفته میشود. پارونیشیا زمانی رخ میدهد که سد دفاعی کوتیکول به دلیل آسیبهای کوچک یا تماس مداوم با رطوبت شکسته شود. باکتریها (در نوع حاد) یا قارچها (در نوع مزمن) از این شکاف نفوذ کرده و منجر به قرمزی، تورم و درد شدید در چینهای ناخنی میشوند. تشخیص و درمان بهموقع پارونیشیا برای جلوگیری از مزمن شدن بیماری و آسیب دائمی به صفحه ناخن ضروری است.
تأیید شده توسط پزشکان کلینیک ناخن سلامت
محتوای این مقاله صرفا برای افزایش آگاهی شماست. قبل از هرگونه اقدام، جهت درمان از پزشکان کلینیک ناخن سلامت مشاوره بگیرید.
پارونیشیا چیست؟
پارونیشیا به التهاب یا عفونت ملتهب پوست درست در حاشیه ناخنها گفته میشود. این مشکل زمانی آغاز میشود که سد محافظ کوتیکول آسیب ببیند و راه نفوذ را برای عوامل بیماریزا (معمولاً باکتریها یا قارچها) باز کند. این عارضه به دلیل تماس بیشتر دستها با رطوبت و عوامل آسیبزا، در انگشتان دست شایعتر از انگشتان پا است. پارونیشیا دو شکل اصلی حاد و مزمن دارد. در نوع حاد اغلب ناگهانی و با درد و چرک شدید همراه است و عامل اصلی آن باکتریها هستند ولی در نوع مزمن، که یک التهاب طولانیمدت است و بیشتر به دلیل تماس مداوم با رطوبت یا مواد تحریککننده ایجاد شده و قارچها در آن نقش دارند. تشخیص این بیماری ساده و بالینی است، اما درمان مناسب و به موقع آن، که میتواند شامل مراقبتهای ساده خانگی تا استفاده از آنتیبیوتیکها و داروهای ضد قارچ باشد، کلید جلوگیری از آسیب دائمی به ناخن است.
انواع پارونیشیا
پارونیشیا دو شکل اصلی دارد که در سرعت شروع، عامل ایجاد کننده و نوع علائم با هم تفاوت دارند.
پارونیشیای حاد
این نوع از عقربک ناخن به صورت ناگهانی شروع شده و معمولاً کمتر از شش هفته طول میکشد. علت اصلی آن نفوذ باکتریها (از جمله میکروبهای روی پوست) از طریق یک زخم کوچک است. این زخم معمولاً به دلیل عاداتی مانند جویدن ناخن یا کندن کوتیکول در حین مانیکور ایجاد میشود. علائم بارز شامل درد شدید و ضرباندار، قرمزی واضح و تورم سریع در اطراف ناخن است. اغلب اوقات، در نوع حاد مجموعهای از چرک (آبسه) زیر پوست جمع میشود که نشاندهنده عفونت فعال است.
پارونیشیای مزمن
این شکل، یک مشکل طولانی مدت است که بیش از شش هفته ادامه مییابد و به تدریج ایجاد میشود. ریشه اصلی این نوع، رطوبت مداوم و نفوذ قارچها به دلیل شل شدن سد دفاعی کوتیکول است. در این حالت، التهاب و تورم در اطراف ناخن خفیفتر است اما دائمی بوده و هرگز کاملاً از بین نمیرود. برخلاف نوع حاد، تشکیل چرک در این نوع غیرمعمول است و درد آن به اندازه نوع باکتریایی شدید نیست. التهاب طولانیمدت میتواند به پایه ناخن آسیب بزند و باعث تغییر شکل، ضخیم شدن یا موجدار شدن ناخن شود.
علائم پارونیشیا
نشانههای پارونیشیا اغلب بسیار واضح و قابل مشاهده هستند. با مشاهده این علائم است که فرد متوجه نیاز به درمان میشود.
علائم پارونیشیای حاد (باکتریایی)
علائم این نوع از پارونیشیا به دلیل حمله سریع باکتریها، بسیار شدید و ناگهانی هستند:
- درد ضرباندار شدید: اولین و بارزترین علامت، درد ناگهانی و غیرقابل تحمل در ناحیه اطراف ناخن است.
- قرمزی و تورم واضح: پوست اطراف ناخن به سرعت قرمز شده و متورم میشود، به طوری که ناحیه مورد نظر بزرگتر و ملتهب به نظر میرسد.
- گرمای موضعی: ناحیه درگیر هنگام لمس، گرمتر از پوست طبیعی دست یا پا خواهد بود.
- تجمع چرک (آبسه): در بسیاری از موارد حاد، یک مجموعه چرک سفید یا زرد رنگ زیر پوست یا کوتیکول جمع میشود که علامت نیاز به تخلیه است.
علائم پارونیشیای مزمن (قارچی)
علائم این نوع از پارونیشیا آهستهتر و ملایمتر اما ماندگارتر هستند:
- التهاب طولانیمدت: تورم و قرمزی خفیف در اطراف ناخن دیده میشود، اما این حالت برای هفتهها یا ماهها باقی میماند.
- جدا شدن کوتیکول: کوتیکول (لایه نازک پوست پایه ناخن) از صفحه ناخن جدا میشود، که باعث میشود فضای بیشتری برای نفوذ قارچ و رطوبت باز بماند.
- تغییر شکل ناخن: مهمترین علامت این نوع، آسیب به خود ناخن است. ناخن ممکن است موجدار شود، خطوط افقی (خطوط بو) روی آن ایجاد شود، یا رنگ آن کمی تغییر کند.
- عدم وجود چرک شدید: برخلاف نوع حاد، معمولاً در پارونیشیای مزمن آبسه و چرک فراوان دیده نمیشود.
علت پارونیشیا ناخن
پارونیشیا زمانی شروع میشود که لایه نازک و محافظ پوست اطراف ناخن (کوتیکول) آسیب ببیند و میکروبها از این راه نفوذ کنند. برخی از عوامل اصلی که باعث ایجاد این آسیب و عفونت میشوند عبارتند از:
- جویدن ناخن: این عادت به سادگی سد محافظ پوست را از بین میبرند و باکتریها را مستقیماً وارد زخمهای کوچک میکند.
- کندن ریشه ناخن و مانیکور غیر اصولی: کوتاه کردن بیش از حد یا کندن کوتیکول در حین سوهانکشی و مانیکور، یکی از دلایل بسیار شایع ایجاد پارونیشیا است.
- تماس طولانی مدت و مکرر با آب: برای افرادی که شغلشان (مانند ظرفشویی، آشپزی یا شستشوی مداوم) است، ایجاب میکند دستها همیشه خیس باشند. رطوبت مداوم پوست اطراف ناخن را شل و ضعیف کرده و راه را برای نفوذ قارچها باز میکند.
- استفاده زیاد از شویندهها و مواد شیمیایی: تماس مستقیم پوست با مواد تمیزکننده قوی و تحریککننده بدون دستکش، میتواند پوست را خشک و ترکدار کرده و مقاومت آن را کاهش دهد.
- برخی بیماریهای زمینهای: افرادی که بیماریهایی مانند دیابت دارند یا سیستم ایمنی آنها ضعیف است، در برابر عفونتها آسیبپذیرترند و پارونیشیا در آنها شدیدتر میشود.
درمان پارونیشیا
درمان پارونیشیا یک فرآیند دوگانه است که بر اساس حاد یا مزمن بودن بیماری تنظیم میشود. از آنجا که پارونیشیای حاد معمولاً باکتریایی و مزمن اغلب قارچی است، روشهای درمانی نیز برای مبارزه با عامل بیماریزا متفاوت خواهد بود.
درمان پارونیشیای حاد (ناگهانی)
هدف اصلی در این نوع، کنترل سریع عفونت و تسکین درد است. در مراحل اولیه و خفیف، استفاده از مراقبتهای خانگی مانند خیساندن انگشتان در آب گرم و نمک (به مدت ۱۰ تا ۱۵ دقیقه، سه تا چهار بار در روز) میتواند بسیار کمککننده باشد. این کار به کاهش تورم کمک میکند. اگر عفونت باکتریایی پیشرفت کرده باشد، پزشک اقدام به تجویز آنتیبیوتیکهای موضعی یا خوراکی میکند تا باکتریها از بین بروند. نکته حیاتی در پارونیشیای حاد، وجود چرک (آبسه) است؛ اگر توده چرک زیر پوست قابل مشاهده باشد، پزشک با یک برش کوچک و استریل آن را تخلیه جراحی میکند. این تخلیه سریعترین راه برای تسکین درد و جلوگیری از گسترش عفونت به عمق ناخن است.
درمان پارونیشیای مزمن (طولانیمدت)
این نوع درمان طولانیتر است و بیش از دارو، نیازمند تغییر سبک زندگی است. مهمترین گام در درمان مزمن، حذف عامل تحریککننده یعنی رطوبت مداوم است. بیمار باید در تمام فعالیتهایی که مستلزم خیس شدن دست است (مانند شستن ظروف)، از دستکشهای محافظ استفاده کند. از نظر دارویی، از آنجا که قارچها عامل اصلی هستند، پزشک داروهای ضد قارچ موضعی یا خوراکی را برای دورههای طولانیتر (گاهی تا چند هفته یا ماه) تجویز میکند. همچنین برای کنترل قرمزی و تورم دائمی، ممکن است کرمهای استروئیدی موضعی برای کاهش التهاب تجویز شوند تا زمانی که ساختار ناخن به حالت طبیعی بازگردد.
پماد برای درمان پارونیشیا
پمادهای مخصوص پارونیشیای حاد (باکتریایی)
این پمادها برای از بین بردن باکتریهایی که عامل عفونتهای ناگهانی هستند، تجویز میشوند:
- پماد موپیروسین: یکی از رایجترین آنتیبیوتیکهای موضعی است که برای عفونتهای باکتریایی پوست تجویز میشود و در کنترل پارونیشیای حاد (در مراحل اولیه و خفیف) بسیار مؤثر است.
- پماد باسیتراسین یا نئومایسین: این پمادها نیز از آنتیبیوتیکهای موضعی پرمصرف هستند که برای جلوگیری از رشد باکتریها و عفونتهای خفیف استفاده میشوند.
پمادها و کرمهای مخصوص پارونیشیای مزمن (قارچی)
از آنجا که نوع مزمن معمولاً ناشی از قارچها است، درمان با داروهای ضد قارچ موضعی طولانیمدت خواهد بود:
- کلوتریمازول: کرم یا محلول ضد قارچ رایجی که برای مبارزه با مخمرها و قارچها مانند (Candida albicans) استفاده میشود.
- کتوکونازول: کرم ضد قارچ دیگری که در درمان التهابهای مزمن قارچی مؤثر است.
- تربینافین: این دارو هم به صورت کرم و هم به صورت خوراکی موجود است و در درمان عفونتهای قارچی ناخن نقش دارد.
- لاکهای ضد قارچ: گاهی اوقات پزشک لاکهایی حاوی داروهای ضد قارچ قویتر تجویز میکند که مستقیماً روی ناخن و ناحیه آسیبدیده استفاده میشوند.
تشخیص بیماری پارونیشیا
تشخیص پارونیشیا معمولاً یک فرآیند ساده است و بیشتر بر اساس مشاهده و معاینه فیزیکی توسط پزشک انجام میشود و کمتر به آزمایشهای پیچیده نیاز دارد.
معاینه بالینی سادهترین راه
- بررسی ظاهری: پزشک با نگاه کردن دقیق به انگشت درگیر، قرمزی، تورم، و محل تجمع احتمالی چرک را بررسی میکند. معاینه بالینی به پزشک کمک میکند تا بلافاصله نوع بیماری (حاد یا مزمن) را تشخیص دهد.
اگر عفونت ناگهانی، شدید و همراه با چرک باشد، احتمالاً پارونیشیای حاد (باکتریایی) است اما در صورتی که التهاب ملایم اما طولانی باشد و ناخن آسیب دیده باشد، احتمالاً پارونیشیای مزمن (قارچی) است.
- تاریخچه پزشکی: پزشک در مورد شغل شما (تماس با آب)، عادات آسیبرسان (جویدن ناخن)، و وجود بیماریهایی مانند دیابت سوالاتی میپرسد تا علل زمینهای را شناسایی کند.
چه زمانی به آزمایش نیاز است؟
در بیشتر موارد، به هیچ آزمایشی نیاز نیست. اما گاهی اوقات، پزشک برای اطمینان از عامل عفونت یا زمانی که درمانهای اولیه جواب نمیدهند، ممکن است از این روشها استفاده کند:
- کشت نمونه: اگر چرک زیادی وجود داشته باشد، پزشک ممکن است مقدار کمی از آن را برداشته و به آزمایشگاه بفرستد. این کار به شناسایی دقیق نوع باکتری یا قارچ کمک میکند تا قویترین دارو تجویز شود.
- بررسی قارچشناسی: در موارد مزمن، ممکن است لازم باشد نمونهای از زیر ناخن یا پوست ملتهب گرفته شود تا وجود قارچها تأیید گردد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگرچه بسیاری از موارد خفیف پارونیشیای حاد با خیساندن در آب گرم و مراقبتهای خانگی ساده بهبود مییابند، اما در شرایط زیر مراجعه سریع به پزشک برای جلوگیری از عوارض و دریافت درمان تخصصی حیاتی است:
علائم هشدار دهنده در پارونیشیای حاد (ناگهانی)
در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر، به سرعت به پزشک مراجعه کنید:
- اگر یک تجمع مشخص از چرک (سفید یا زرد) در اطراف ناخن دیدید که با خیساندن تخلیه نمیشود یا درد شدیدی ایجاد کرده است. آبسه نیاز به تخلیه استریل دارد.
- اگر قرمزی، درد و تورم به سرعت در حال گسترش است یا درد به حدی شدید است که مانع خواب یا فعالیتهای روزمره میشود.
- اگر قرمزی و رگههای قرمز از انگشت فراتر رفته و به سمت دست یا بازو در حال حرکت است (نشاندهنده گسترش عفونت به خون).
- اگر همراه با عفونت موضعی، تب، لرز یا احساس ناخوشی عمومی دارید.
علائم هشدار دهنده در پارونیشیای مزمن (طولانی مدت)
- در موارد طولانیمدت، زمان مراجعه به پزشک اهمیت کمتری ندارد:
- اگر با گذشت بیش از یک هفته از خشک نگه داشتن دستها و استفاده از کرمهای موضعی بدون نسخه (مانند ضد قارچها)، علائم التهاب و تورم بهبود نیافتهاند.
- اگر ناخن شروع به تغییر شکل، ضخیم شدن یا جدا شدن از بستر خود کرده است.
- اگر پارونیشیا به صورت مکرر و پس از بهبود، باز هم عود میکند. این نشان میدهد که باید علت اصلی و عمیقتر آن شناسایی و درمان شود.
سوالات متداول
بله، در برخی موارد میتواند مسری باشد، اما نه از طریق تماس معمولی. اگر عامل ایجاد پارونیشیای حاد باکتری باشد، انتقال آن از طریق زخم باز یا چرک مستقیم امکانپذیر است. اگر عامل آن ویروس هرپس سیمپلکس باشد (هرپتیک ویتلو)، این بیماری بسیار مسری است. با این حال، پارونیشیای مزمن (قارچی) بیشتر یک مشکل موضعی و محیطی است و به راحتی مسری نیست.
خیر، اصلا توصیه نمیشود. تلاش برای تخلیه چرک در خانه با وسایل غیراستریل (مانند سوزن یا تیغ) خطر عفونت بیشتر، گسترش باکتریها به بافتهای عمیقتر، و آسیب دائمی به بستر ناخن و ماتریکس آن را افزایش میدهد. اگر چرک وجود دارد، باید توسط پزشک و در شرایط استریل تخلیه شود.
پارونیشیای حاد (باکتریایی): معمولاً با شروع درمان (خیساندن و آنتیبیوتیک)، علائم ظرف چند روز تا یک هفته به شدت بهبود مییابند.
پارونیشیای مزمن (قارچی): درمان این نوع طولانیتر است و میتواند چند هفته تا چند ماه طول بکشد، زیرا قارچها مقاومتر هستند و ناخن باید زمان داشته باشد تا بدون التهاب، مجدداً رشد کند.
بله، اگر پارونیشیا درمان نشود یا مزمن گردد، میتواند به بخشی از ناخن که مسئول رشد است (ماتریکس ناخن) آسیب جدی برساند. در نتیجه، ناخن ممکن است برای مدتی بیفتد یا به صورت دائمی تغییر شکل دهد (مانند ضخیم شدن یا رشد موجدار). درمان به موقع برای حفظ سلامت ساختار ناخن ضروری است.
منابع: my.clevelandclinic | wikipedia |
تیم تحریریه کلینیک ناخن سلامت
این مقاله به کوشش پرهام پدیسار، دینا زهی و دیگر اعضای تیم کلینیک ناخن سلامت تولید شده است. تکتک ما امیدواریم که با تلاش خود، تاثیری هر چند کوچک در بهبود کیفیت فضای وب پزشکی داشته باشیم.
پیشنهاد میکنیم این مقالات را هم بخوانید
جهت رزرو وقت و مراجعه حضوری از طریق راههای ارتباطی زیر با ما در تماس باشید.
